Terapią manualną określamy metody i techniki zajmujące się diagnostyką oraz leczeniem odwracalnych zaburzeń funkcjonalnych układu ruchu (stawów, mięśni, powięzi, więzadeł). Badanie jak i leczenie wykonywane jest „rękami” terapeuty, dlatego zostały nazwane terapią manualną. Leczenie rozpoczyna się od zebrania wywiadu od pacjenta, a następnie za pomocą różnych specjalistycznych testów terapeuta szuka przyczyny bólu lub dysfunkcji, z którą pacjent zgłasza się do gabinetu. Po stwierdzeniu i ustaleniu przyczyny, dobierana jest najbardziej skuteczna w danym schorzeniu lub dolegliwości metoda leczenia. Mogą to być:
- manipulacje - to technika szybka, która ma na celu przede wszystkim uruchomienie stawu. W tym przypadku często występuje tzw. kliknięcie lub chrupnięcie w stawie
- mobilizacje - czyli oddziaływanie na stawy w celu poprawy i zwiększenia ruchomości w stawach, trakcje, ślizgi
- neuromobilizacje – to wykorzystanie odpowiednich technik mające na celu przywrócenie prawidłowej ruchomości nerwów
- masaż – czyli oddziaływanie na tkanki miękkie: skórę, mięśnie, powięzi, nerwy, wiązadła, ścięgna, okostną i organy wewnętrzne
- stretching - (inaczej rozciąganie)
Pacjent otrzymuje wskazania jak postępować, jakich czynności unikać oraz jakie nawyki zmienić lub wyeliminować z życia codziennego, aby zminimalizować dolegliwości. Wykorzystując terapię manualną likwidujemy źródło choroby, zwiększamy sprawność ruchową i skracamy czas leczenia, co pozwala na szybszy powrót do normalnej aktywności.
- bóle i zawroty głowy,
- bóle i dysfunkcje kręgosłupa (rwa kulszowa, rwa ramienna, dyskopatie i wypukliny oraz przepukliny jądra miażdżystego),
- zmiany zwyrodnieniowe i stany pourazowe,
- bóle i dysfunkcje obręczy barkowej oraz karku, uszkodzenie stożka rotatorów, niestabilność kompleksu barkowego,
- łokieć tenisisty i golfisty,
- naciągnięcia i naderwania mięśni, ścięgien i więzadeł,
- stany po złamaniach, skręceniach i zwichnięciach,
- zapalenia kaletek,
- bóle żeber i klatki piersiowej,
- bóle i dysfunkcje stawów krzyżowo-biodrowych oraz obręczy miednicznej,
- bóle i dysfunkcje stawów kolanowych, niestabilność stawu kolanowego, skręcenie kolana, uszkodzenia łąkotek oraz chondromalacje i tendinopatie,
- bóle i dysfunkcje stawów skokowych,
- wady postawy.
- czynna choroba nowotworowa,
- świeże złamania oraz rozległe urazy skóry,
- stan po zabiegu operacyjnym w obrębie kręgosłupa wyklucza manipulację operowanego odcinka,
- ostre stany zapalne,
- niewydolność krążenia mózgowego,
- poważne zaburzenia internistyczne.
- bóle i dysfunkcje stawów krzyżowo-biodrowych oraz obręczy miednicznej,
- bóle i dysfunkcje stawów kolanowych, niestabilność stawu kolanowego, skręcenie kolana, uszkodzenia łąkotek oraz chondromalacje i tendinopatie,
- bóle i dysfunkcje stawów skokowych,
- wady postawy.
Ból kręgosłupa został określony chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Badania potwierdzają, że co czwarta osoba zmaga się z tym bólem niemal codziennie. Dotyczy to nie tylko osób starszych i w średnim wieku, ale również młodzieży. Ból w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, odcinka szyjnego kręgosłupa, karku albo powtarzający się przez długi czas ból innej, odległej od kręgosłupa części ciała, migrena oraz zawroty głowy, mrowienie lub drętwienie palców u rąk i stóp stały się już niemal plagą.
Najczęstszą przyczyną zespołów bólowych są zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe kręgosłupa spowodowane spłaszczeniem dysków (krążków) międzykręgowych, które oddzielają od siebie sąsiadujące kręgi. Dysk jest zbudowany z pierścienia włóknistego, który otacza jądro miażdżyste wypełnione galaretowatą substancją. Spełnia ono funkcję łożyska kulkowego, umożliwiającego ruchy między sąsiednimi kręgami. Dysk utrzymuje kręgi w odpowiednich odstępach, amortyzuje wstrząsy, przejmuje siłę nacisku i rozkłada ją równomiernie, np. podczas siedzenia, chodzenia, biegania. Na skutek zużycia dysku (krążka) dochodzi do ocierania się stawów. Chrząstka stawowa staje się coraz cieńsza, powstają na niej rysy i nierówności. Organizm próbuje ją regenerować, jednak proces uszkodzenia stale postępuje. W konsekwencji wcześniej czy później w efekcie przerwania pierścienia włóknistego dochodzi do przemieszczenia jądra miażdżystego, potocznie nazywanego wysunięciem dysku. Powstała wypuklina może uciskać na rdzeń kręgowy lub korzenie nerwowe. Pojawia się ból uniemożliwiający poruszanie. O wiele silniejsze dolegliwości bólowe, połączone często z niedowładami, powoduje przepuklina jądra miażdżystego, tzw. wypadnięcie dysku. Podobne dolegliwości może dawać ucisk na nerwy przez wyrośla chrzęstne i kostne (osteofity), które zniekształcają staw.
Ból kręgosłupa może być też spowodowany powikłaniami osteoporozy. W zaawansowanej chorobie, dolegliwości zlokalizowane w piersiowym lub lędźwiowym odcinku kręgosłupa, towarzyszą prawie wszystkim czynnościom i są wynikiem powolnych złamań kręgosłupa. Pojawienie się nagłego, ostrego bólu może świadczyć o tzw. złamaniu kompresyjnym.
Ból sprawia, że staramy się jak najmniej ruszać i przybieramy nienaturalna postawę. Prowadzi to do osłabienia mięśni i przeciążeń, pogłębiając tym samym zmiany zwyrodnieniowe. Najlepiej udać się do lekarza lub gabinetu rehabilitacyjnego, gdzie na podstawie wywiadu, badań funkcjonalnych i obrazowych stawiana jest diagnoza. Jeśli choroba zostanie wykryta wcześnie, zwykle pomaga zmiana trybu życia oraz systematyczna gimnastyka, która wzmacnia mięśnie. Zlecone przez fizjoterapeutę ćwiczenia należy wykonywać pod jego kontrolą, a następnie powtarzać je w domu. Nieoceniona okazuje się również terapia manualna oraz zabiegi fizykoterapii, które są mało inwazyjne i szybko przynoszą ulgę, a wykorzystując w nich różne bodźce fizyczne, poprawiamy ukrwienie, uśmierzamy ból oraz zmniejszamy napięcie mięśni. Dzięki nim w wielu przypadkach można uniknąć klasycznej operacji. Może się jednak okazać, że w skrajnych przypadkach, gdy rehabilitacja i leczenie farmakologiczne nie pomaga, ostatnią skuteczną terapią może okazać się zabieg chirurgiczny. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że żaden zabieg nie uzdrawia w cudowny sposób choroby dysku, ma jedynie za zadanie zlikwidować, a przynajmniej zmniejszyć dolegliwości bólowe. Potem trzeba kontynuować leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza oraz rehabilitację, a także unikać w codziennym życiu sytuacji, które są szkodliwe dla kręgosłupa jak np. długie siedzenie, dźwiganie, czy brak aktywności fizycznej.
PNF – to metoda posiadająca własną filozofię i zasady pracy z pacjentem. Celem terapii jest praca nad funkcją, której chory potrzebuje. Praca nad siłą mięśni i zakresem ruchu jest ważna w tradycyjnym postępowaniu terapeutycznym, a w tej metodzie jest tylko środkiem do uzyskania celu jakim jest funkcja i zaleca by patrzeć na chorego w sposób całościowy, wykorzystując do terapii silne i zdrowe regiony ciała. Sprawia to, że pacjent w pełni wykorzystuje rezerwy, jakie tkwią w jego organizmie, motywuje się do dalszego działania i co nie jest bez znaczenia dla niego, zapewnia bezbolesną pracę, bez doznań zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Terapeuta tutaj pełni rolę doradcy, a pacjent ustala cele terapii oraz zakres i granice działania.
Według autora tej metody lekarza Stephena Typaldosa, przyczyną ograniczenia ruchomości i dolegliwości bólowych jest złe ułożenie powięzi, czyli błony łącznotkankowej chroniącej i oddzielającej od siebie grupy mięśni. Celem terapii jest więc zmiana tego wadliwego ustawienia, które jest przyczyną bólu.
Terapia manualna wg systemu niemieckiego zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem zaburzeń strukturalnych narządu ruchu tj. stawów, mięśni i nerwów. Terapeuta podczas badania i po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem jest w stanie odnaleźć zaburzone struktury oraz określić stopień ich uszkodzenia.
Brian Mulligan opracował specjalistyczną metodę diagnosytyczno-terapeutyczną, a następnie opublikował zasady stosowania takich technik jak “NAG”, “SNAG”, “odwrotne NAG” oraz mobilizacje połączone ruchem (tzw. techniki “MWM”) i wiele innych. Są to techniki działające bezpośrednio na stawy, a pośrednio na układ nerwowo-mięśniowy. Metoda ta ciągle się rozwija wraz z postępem medycyny, a nowatorskie założenia Mulligana polegają na połączeniu ruchu biernego wykonywanego przez terapeutę i ruchu czynnego wykonywanego przez pacjenta. Według niego zaburzenia poszczególnych elementów aparatu ruchowego mogą wpływać na siebie wzajemnie, ale ich analiza powinna odbywać się wieloaspektowo w odniesieniu do całego narządu ruchu, a także innych układów.
Medycyna Ortopedyczna wg J. Cyriax, to metoda diagnostyczna, dzięki której poprzez wywiad i badanie funkcjonalne uzyskujemy kompletną informację na temat badanego pacjenta. Symptomy i objawy są interpretowane i skatalogowane w formie “wzorców klinicznych”, które są szczególnym zachowaniem się zaburzeń lub grup zaburzeń. Dla wszystkich obrazów klinicznych metoda oferuje lokalne, bezpośrednie, sprawne i korzystne ekonomicznie leczenie.
Jest to obecnie bardzo popularna metoda leczenia dolegliwości w krajach Europy Zachodniej i USA. Od innych metod fizjoterapii różni się własnym, oryginalnym sposobem czynnościowego badania narządu ruchu oraz zupełnie innym podejściem leczniczym.
Metoda ta wykorzystuje szereg sposobów zawartych w różnych technikach, a diagnozowanie zaburzeń w obrębie więzadeł, ścięgien, powięzi oraz mięśni oparte jest w przeważającej części na badaniu funkcjonalnym ze szczególnym podkreśleniem dysbalansu mięśniowego.